Propolis, czyli kit pszczeli, nazywany bywa najstarszym lekiem Słowiańszczyzny. To bardzo złożona substancja, bogata w biologicznie czynne związki chemiczne. Propolis wykazuje wiele właściwości leczniczych. Jest stosowany w medycynie naturalnej, dostępny jako krople, nalewka, maść, spray, krem, także używany na gardło. Jakie zastosowania ma propolis?
Co to jest propolis? Kit pszczeli – właściwości fizyczne
Propolis to produkt pszczeli spełniający określone funkcje we wnętrzu ula. Ponad połowę składu propolisu to żywice – najczęściej pochodzące z topoli, osiki, wierzby, sosny, kasztanowca, czasami z innych drzew i roślin. Propolis zawiera pyłek kwiatowy oraz sporo śliny pszczół. Skład propolisu może się różnić w zależności od surowców, które są w zasięgu pszczół w danym regionie.
Barwa propolisu również bywa zróżnicowana, od czerwonej, poprzez żółtą, brązową aż po zielonkawą. Rzadko, ale czasem zbliża się kolorem do czerni. Propolis jest substancją lepką i smolistą. W niższych temperaturach propolis twardnieje i staje się kruchy. Gdy temperatura wzrasta do ok. 36 st. propolis jest miękki i plastyczny. W temperaturze powyżej 80 stopni propolis topi się. Jest rozpuszczalny w różnych rozpuszczalnikach organicznych, w spirytusie i eterze. Propolis źle rozpuszcza się w wodzie. Najlepiej przechowywać go w suchych i ciemnych miejscach.
Propolis – właściwości i zastosowanie
Propolis wykorzystywany jest przez pszczoły nie tylko do uszczelniania ula, ale także jako substancja wiążąca różne luźne elementy. W propolis może „wtopić się” niepożądany szkodnik, który dostanie się do wnętrza ula. Właściwości propolisu są też bakteriobójcze i bakteriostatyczne, a więc służy pszczołom także do pozbycia się z ula bakterii, pleśni czy grzybów. Lecznicze zastosowanie propolisu jest bardzo szerokie:
- wyostrza wzrok,
- regeneruje zarówno tkankę chrzęstną, jak i tkankę kostną,
- likwiduje stany zapalne jelit,
- właściwości bakteriobójcze propolisu minimalizują ryzyko powikłań infekcyjnych,
- łagodzi stany zapalne i nerwowe,
- ma dobroczynny wpływ na psychikę,
- wzmacnia odporność organizmu,
- poprawia pamięć,
- sprzyja sprawności fizycznej,
- okazuje się skuteczny w leczeniu schorzeń prostaty,
- wzmaga aktywność enzymatyczną komórek wątrobowych,
- ma dobroczynny wpływ na oparzenia skóry, łuszczycę, egzemę,
- łagodzi astmę,
- wspomaga leczenie choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy,
- leczy owrzodzenia żylakowe,
- łagodzi odleżyny,
- stymuluje porost włosów,
- wspomaga regenerację i rehabilitację (stosowany w leczeniu ran pooperacyjnych),
- łagodzi objawy przeziębienia i infekcji dróg oddechowych,
- łagodzi ból gardła,
- korzystnie wpływa na układ krwionośny,
- wspomaga leczenie pleśniawki, wrzodziejącego zapalenia dziąseł, paradontozy, nadwrażliwość zębów oraz choroby miazgi zębowej i kanałów korzeniowych.
Czytaj także: Szafran – przyprawa w kuchni i lekarstwo w apteczce
Propolis – z czego się składa?
Skład propolisu jest zmienny i zależy od środowiska, w którym przebywają pszczoły, a więc od rodzaju zebranej przez nie żywicy, lokalizacji ula, pory roku oraz rasy samych pszczół i wielkości ich roju. Głównymi składnikami propolisu są:
- żywice z drzew i innych roślin (od 50 do 80 proc.),
- woski (8-30 proc.),
- polifenole (15 proc.),
- nawet 300 substancji aktywnych biologicznie,
- olejki eteryczne,
- witaminy i minerały,
- nieprzetworzone pyłki kwiatowe.
Propolis jest szeroko stosowany i wchodzi w skład preparatów farmakologicznych. W medycynie naturalnej stosowany jest dla wspomagania funkcjonowania organizmu jako terapia wspierająca w procesie leczenia chorób.
Propolis – preparaty, rodzaje i sposób zastosowania
Do preparatów propolisowych, które są powszechnie stosowane, zaliczamy:
- etanolowy ekstrakt propolisu (EEP),
- propolizat,
- maść,
- maź,
- kompresy,
- tabletki,
- czopki,
- zastrzyki,
- preparaty do inhalacji.
Etanolowy ekstrakt propolisu (EEP)
Jest to wyciąg substancji aktywnych z surowego kitu pszczelego. Zawiera wysokoprocentowy alkohol, dlatego jest zalecany w wyjątkowych przypadkach – najlepiej po kontakcie ze specjalistą.
Maść propolisowa – jak zrobić
Odmierz 10-20 g kitu pszczelego na 10 g wazeliny. Do rozpuszczenia kitu pszczelego stosuje się olej wazeliny, płynne oleje mineralne i roślinne. Należy je podgrzać do temperatury 40-45 stopni przez ok. 80-10 minut, mieszając pod przykryciem, by nie ulotniły się olejki eteryczne. Po kwadransie filtruje się ostudzoną maść przez gazę. Gotowe maści propolisowe można też zakupić w sklepach zielarskich, pszczelarskich lub aptekach.
Nalewka z propolisu – jak zrobić. Ile propolisu na 0,5 l spirytusu?
Aby otrzymać 10 proc. preparatu, bierze się na 0,5 l spirytusu 50 gram propolisu, a na 20 proc. roztwór 100 gram propolisu. Kit musisz rozetrzeć lub rozdrobnić i zalać spirytusem. Sam płyn stanie się przezroczysty, bo wszystkie domieszki, płatki wosku opadną na dno butelki. Zamkniętą butelkę powinieneś wstrząsnąć dwa razy dziennie. Po dwóch tygodniach nalewkę z propolisu możesz już zlać do drugiej butelki i przefiltrować np. przez gazę czy filtr do kawy. Przechowywać w zacienionym miejscu, najlepiej w butelce z ciemnego szkła.
Mleko propolisowe
By przygotować mleko propolisowe, które stosujemy do użytku wewnętrznego, zagotuj litr świeżego tłustego mleka, a Następnie ostudź do temperatury około 45 st. C i dodaj 50-100 rozdrobnionego propolisu. Mleko utrzymaj w temperaturze 45 stopni przez 10 minut (np. podgrzewając je w kąpieli wodnej), mieszając drewnianą łyżką. Następnie mleko odfiltruj do słoika. Gdy jego temperatura będzie spadała, na powierzchni utworzy się warstwa wosku, którą musisz zdjąć. Otrzymany 5-10 proc. produkt jest gotowy do użytku. Propolisowe mleko jest o wiele trwalsze niż normalne mleko, ponieważ propolis ma właściwości bakteriobójcze. Stosuj dwa razy dziennie po łyżce stołowej. Przy zapaleniu oskrzeli, astmie zażywaj dwa razy dziennie po 30 kropli na cukier, 10 proc. alkoholowego roztworu propolisu.
Emulsja wodno-spirytusowa
Na 200 ml wody weź 1 ml 20-procentowego spirytusowego roztworu kitu. W ten sposób otrzymasz płyn o kolorze mleka. Stosuj jedną łyżkę stołową dziennie.
Propolis – maść i kompresy. Jak stosować do użytku zewnętrznego?
Kit pszczeli bywa zbawienny przy różnych podrażnieniach skóry:
- wypryskach,
- łuszczycy,
- świerzbu,
- zapaleniu mieszków włosowych.
Maść składającą się z 10-12 g kitu, 20 g lanoliny, 70 g wazeliny smarujesz cienką warstwą na skórę dwa razy dziennie (rano i wieczorem), następnie przykrywasz kilkoma warstwami gazy i bandażujesz. Możesz przygotować też kompres z kitu pszczelego. Spirytusowy roztwór propolisu doprowadza się w wodzie do stężenia kitu 0,1–0,01 proc. W nim zamaczasz gazę, lekko wyciskasz, okładasz nią chore miejsce i bandażujesz.
Propolis – skutki uboczne
Ze względu na aktywność kitu pszczelego o stosowaniu propolisu powinien decydować lekarz. Propolis nie jest toksyczny, ale jego przedawkowanie może wywołać podrażnienie nerek lub przewodu pokarmowego, skutkując biegunką. Przy dysfunkcjach wątroby mogą wystąpić uczulenia. W badaniu dotyczącym alergii kontaktowej przeprowadzonym w latach 2010–2011 wykazano dużą częstotliwość uczulenia na propolis u 7–8-letnich dzieci. Skutkowały one przewlekłymi lub nawrotowymi zmianami wypryskowymi (16,5%).
Wśród młodzieży alergię kontaktową na propolis stwierdzono u 5,4% badanych. Należy o tym pamiętać, zwłaszcza u pacjentów z dodatnim wywiadem atopowym lub wypryskowymi zmianami skórnymi o nieznanej lub niepotwierdzonej etiologii, a także informować rodziców o dużym potencjale uczulającym tej substancji.
Propolis a choroby nowotworowe
W medycynie naturalnej propolis jest także stosowany jako środek hamujący rozwój chorób nowotworowych. Szczególnie jego zastosowanie może mieć zbawienny wpływ przy raku piersi, płuc, jelita grubego czy czerniaka złośliwego. Propolis wykazuje działanie antyproliferacyjne oraz antyoksydacyjne. Dzięki temu hamuje wpływ wolnych rodników na uszkodzenie DNA komórkowego. Badania z użyciem propolisu, które przeprowadzono na zwierzętach oraz liniach komórkowych, pozwoliły zaobserwować, że hamuje podział komórek nowotworowych. Badano komórki raka piersi, szyjki macicy, skóry, żołądka, prostaty i białaczki. W innym badaniu spostrzeżono, że propolis ma wpływ na uszkodzenie DNA komórek jelita grubego. Udowodniono działanie protekcyjne propolisu na uszkodzenie DNA komórek poddawanych promieniowaniu gamma.
W 2016 roku na Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku przeprowadzono badanie, które wykazało, że ekstrakt etanolowy z propolisu charakteryzuje się wysoką aktywnością cytotoksyczną i hamującą syntezę DNA w komórkach nowotworu mózgu (glejaka). Dotychczasowe badania nie potwierdzają jednak skuteczności propolisu w leczeniu nowotworów u ludzi. Wyniki badań przeprowadzonych na komórkach nowotworowych oraz na zwierzętach wymagają potwierdzenia w badaniach, które byłyby przeprowadzone na dużej grupie pacjentów. Takich badań jednak jeszcze nie zrobiono, co oznacza, że stosowaniem propolisu absolutnie nie możesz zastępować standardowej terapii.
Autor: Kamil Staniszek
Bibliografia:
W. Więcko, prof. Maria Borawska, Pszczoły na ratunek w glejakach mózgu, Medyk Białostocki, 27.06.2018
